Хувь хүний орлогын албан татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийн талаар ТЕГ-ын Татвар төлөгчтэй харилцах газрын татварын улсын байцаагч И.Мөнхцэцэгээс тодрууллаа. 

-Хувь хүний орлогын албан татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийн талаар иргэд мэдээлэл муутай байдаг. Ямар, ямар тохиолдлуудад тат­варын хөнгөлөлт, чөлөө­лөл­төд хамрагдах боломж­той вэ? 

-Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн дагуу хувьдаа орон сууц худалдаж авсан, эсвэл шинээр барьсан татвар төлөгчид 2007 оноос хойш нэг удаа татварын хөн­гө­лөлт, чөлөөлөлтөд хам­раг­дах боломжтой. Мөн мэргэжлийн боловсролын их, дээд сургууль, коллежид суралцаж байгаа хүүх­дийн­хээ сургалтын төл­бө­рийг төлсөн татвар төлөгч энэ хөнгөлөлтөд хамрагдах эрх­тэй. Өөрийн хөдөлмөрийн ор­ло­гоор оюутан өөрөө сур­гал­тын төлбөрөө төлсөн бол мөн хувь хүний орлогын ал­бан татварын чөлөөлөлтөд хам­раг­дах боломжтой. Хуульд зааснаар татвар төлөгч нийт 19 төрлийн чөлөөлөлт эдлэх боломжтой байдгаас орон сууц болон сургалтын төлбөрийн хөнгөлөлт чөлөөлөлтөд хам­раг­дын тулд тусгай материал бүр­дүүлж эдэлдгээрээ онцлогтой. Бу­сад чөлөөлөлтийг суут­гагч нь орлого олгохдоо тухай бүрд нь эдлүүлээд явчих­даг. Жишээлбэл, НӨАТ-ын урамшууллын орло­гыг ол­гох­доо ямар нэгэн тат­­вар суутгахгүйгээр олго­дог. Тэгэ­хээр татварын чөлөө­лөл­төө тухайн иргэн эдэл­чихэж байна гэсэн үг. Ийм байдлаар бусад хөнгөлөлт, чөлөөлөлтүүдийг эдэлдэг. Зөвхөн орон сууц болон сургалтын төлбөрийн хөнгөлөлт чөлөөлөлтийг зайлш­гүй  тусгай материал бүрдүүлж байж эдэлдэг. Татвар төлөгч иргэд тухайн оны нэгдүгээр сарын 01-нээс хоёрдугаар сарын 15-ны хооронд өмнөх жилийнхээ тайланг гаргаж өгөх үүрэгтэй. Тайлангаа гаргаж өгөхөд тухайн татвар төлөгч татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлэх нөхцөл бүрдсэн байвал нэмэлт материал бүрдүүлээд хөн­гөлөлт, чөлөөлөлтөд хам­рагд­даг. 2017 онд 70 мянга гаруй тат­вар төлөгч 40 гаруй тэрбум төг­рө­гийн буцаан олголт авсан байдаг. 

-Бүрдүүлэх материалд орон сууц худалдаж авсан и-баримт шаардаж байгаа юм би­лээ. Хувь хүнээс орон сууц ав­сан бол и-баримт яаж авах вэ?

Орон сууцны чөлөөлөлт эдэлж байгаа татвар төлөгчийн хувьд дотроо ялгаатай. Шинэ баригдсан орон сууц авах ашиглалтад байсан орон сууц авч, татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөд хамрагдахад бүрдүүлэх материал өөр өөр. Хэрэв шинэ орон сууц худалдан авсан тохиолдолд тухайн орон сууцыг борлуулж байгаа компаниас заавал и-баримт авах ёстой. Бүрдүүлэх материалд и-баримт заавал шаардана гэсэн үг. Ашиглалтад байгаа орон сууцыг иргэн иргэнээсээ худалдан авсан бол одоогоор и-баримт шаардахгүй байгаа. Иргэдийг чирэгдүүлэхгүй гэ­дэг үүднээс худалдан авалт хий­сэн гэрээ зэрэг бусад мате­риалуудыг үндэслээд хөн­гө­лөлт, чөлөөлөлтөд хам­руулж байгаа. Харин ашиг­лал­тад байсан орон сууцыг бай­гуул­лагаас худалдан авсан тохиолдолд и-баримт авчрахыг шаардаж байгаа.  Бүрдүүлэх материалууд ТЕГ-ын цахим хуудсанд бүгд байгаа учраас тэндээс харах боломжтой. 

-Иргэн өөрөө шинээр орон сууц, байшин барьсан бол татварын хөнгөлөлт, чө­лөө­лөл­төд хамрагдах бо­ломж­той гэсэн. Хуучин байшин худалдаж авбал энэ чөлөөлөлтөд хамрагдах боломжтой юу?

-Боломжтой. Ашиглалтад бай­сан орон сууц худалдан авсан үед бүрдүүлдэх материалуудыг бүрдүүлэх шаардлагатай. Харин шинээр орон сууц барьсан татвар төлөгч тухайн байшин барихдаа худалдаж авсан барилгын материалын үнэ, и-баримтыг аль болох авчрах ёстой. Мөн тухайн орон сууцаа үнэлгээний байгууллагаар үнэлүүлсэн байх шаардлагатай. Тухайн орон сууц хэдэн төгрөгийн өртөгтэй вэ гэдгийг үнэлүүлж байж, тайландаа тусгах ёстой. 

-Татварын хөнгөлөлт чө­­лөө­лөлтөд хамрагдахад орон сууц худалдаж авсан үнийн дүнгийн хэдэн хувийг нь олгодог вэ. 30 дээшгүй сая төгрөгт хөнгөлөлт, чө­лөө­лөлт олгоно гэсэн байдаг юм билээ. Энэ нь ямар учиртай юм бол?  

-Хуульд зааснаар банк сан­хүү­гийн байгууллагаас авсан зээлийн хөрөнгөөр болон өөрийн хөрөнгөөр барьсан эсвэл худалдаж авсан орон сууцны 30 хүртэлх сая төгрөгийн орлогыг татвар ногдох орлогоос чөлөөлнө гэж заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл 80 сая төгрөгийн байр худалдан авсан бол түүний 30 сая нь хөнгөлөлт чөлөөлөлтөд хамрагдана гэсэн үг. Тухайн жилд иргэн хэдэн төгрөгийн татвар төлөх ёстой байсан, түүнээсээ хэдийг нь төлсөн бэ гэдгээс шалтгаалан хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийн мөн­гөн дүн шалтгаална. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт гэдэг нь төлсөн татвараа буцааж авч байна гэсэн үг юм. Иргэд 30 хүртэл сая төгрөгийн хөнгөлөлтөд хамрагдаж байгаа юм чинь гурван сая төгрөгийн татвар буцааж авна гэж ойлгоод байдаг. Үүнийг хэлэх боломжгүй байдаг. Тухайн татвар төлөгч тайлангаа гаргаж, төлвөл зохих татвараа бүрэн төлсөн үү, дутуу байна уу гэдгээс шалтгаалж энэ тооцоо гарч ирнэ. Татвараа бүрэн төлсөн бол гурван сая төгрөгийн хөнгөлөлт эдлэх боломжтой. 

-Иргэд татварын хөнгө­лөл­төөр хамгийн ихдээ тухайн худалдан авал­тын­хаа үнийн дүнгийн 10 хувийг буцааж авах боломжтой гэж ойлгож болох уу? 

-Татвар төлөгч иргэн ор­ло­гын­хоо 10 хувиар татвар төлдөг. Тиймээс төлсөн татвараа буцааж авч байгаа учраас 10 хувь болж байгаа юм.