Цахим сүлжээгээр үйлдэгддэг гэмт хэрэг багагүй гарсаар байна. ЦЕГ-аас энэ төрлийн гэмт хэргээс хэрхэн урьдчилан сэргийлж буй талаар тус газрын Хүүхдийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тасгийн дарга, хошууч Д.Будзаанаас тодрууллаа.

-Цахим орчимд үйлдэгдэх гэмт хэрэг нэмэгдэх боллоо. ЦЕГ хэрхэн ажиллаж байгаа вэ? 

-Цагдаагийн байгууллагаас Мэдээлэл технологийн га­зар, Гэр бүлийн газар зэрэг  бай­гуул­лагуудтай хамтран  хүү­хэд  залуусыг гэмт хэргээс урьд­чилан сэргийлэх зорилгоор “Unfriend”  аяныг зохион  бай­гуул­сан. 2018 оны есдүгээр сард үргэлжилсэн тус аяны хү­рээнд эерэг үзүүлэлтүүд нэлээд гарлаа. Энэ хүрээнд цахим орчин болон цахим сүл­жээг ашиглан үйлдэж буй гэмт хэргүүдийг цөөнгүй илрүүлс­нээс гадна иргэдийн мэдээлэл өгөх нь нэмэгдсэн. Жишээ нь, чатаар танилцсан хүнд өөрийн янз бүрийн зургаа  илгээж,  улмаар дарамтлуулаад хаана хандахаа мэддэггүй. Мөн айдаг ичдэг байсан. Мэдээлэхгүй  байснаар тухайн гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд шийтгэлгүй үлдэх, ял завших үйлдлүүд нэмэгд­сээр байсан. Мөн  цахим орчинд өсвөр насны охидууд­тай цахим сүлжээгээр танил­цаж уулзаад, бэлгийн хүчир­хий­лэл үйлдэх, бичлэг хийж дарамтлах, биеийг нь үнэ­лүү­лэх, бэлгийн мөлжлөгт ав­туу­лах гэмт хэрэг үйлдэж бай­сан бүлэг этгээдүүдийг барьж чадсан. Нөгөө талаас цахим сүлжээгээр  бусдын нэр хүн­дийг гутаан доромжилдог асууд­лууд буурсан. Мөн иргэд цахим хаягаа хэрхэн аюулгүй ашиг­лах талаар  мэдлэгтэй болж авсан. Аяны үеэр нийт дав­хард­сан тоогоор зургаан сая ор­чим хүнд хүрсэн байдаг. Одоо ч, аяны хүрээнд хийсэн зураг, контен­тыг цахим сүлжээ,  сошиалаар ний­лээд байр­шуулсан учир ир­гэд мэдээлэл аваад, аюулгүй байд­лаа хангаж байгаа эерэг үзүүлэлттэй байна. 

-Цахим сүлжээнд байгаа зар, мэдээллүүдэд хэрхэн хяналт тавьдаг вэ. Иргэд  ялангуяа онлайн худалдаа хийж хохироод  байдаг?

-Бусдыг мэхэлдэг, гүтгэн доромжилдог, оюуны өмчийн бүтээл хулгайлдаг, онлайн худалдаа хийж залил­даг асуудлууд сүүлийн үед харьцан­гуй буурсан. Мөн ЦЕГ-ын киберь гэмт хэрэгтэй тэм­цэх алба өдөр тутам энэ төр­лийн шалгалт хийж хуурамч мэдээ мэдээлэл тараасан, ний­тэл­сэн хүмүүсийг  шалгах арга хэмжээ авдаг. Цахим сүл­жээнд хохирсон иргэд  хаана хандах ёстойг төдийлөн мэд­дэггүй. Иргэд ихэвчлэн 102 дугаарт ханддаг л даа. Дуудлага л  бүртгэгдэж байгаа. Гэхдээ Эрүүгийн цагдаагийн Киберь гэмт хэрэг мөрдөх хэлтэс гэж бий. Энд гомдол мэдээллээ өгөөд, шалгуулах ёстой. Нөгөө талаас тухайн бүс орон нут­гийн цагдаагийн хэлтэст мэ­дээ­лэл өгөх боломжтой. Интернэт сүлжээгээр цүнх бараа бүтээгдэхүүн, хувцас хэрэгсэл захиалаад мөнгөө төлчихдөг. Гэтэл бараа яг зурган дээрх шигээ байдаггүй гэсэн гомдлууд их бий. Эргээд нөгөө хүнтэйгээ холбогдож чадахгүй,  залилуулж үлддэг. Дараа нь олоод  шалгадаг ч, зарим үед төлбөрийн чадваргүй, гэх зэрэг олон шалтаг шалтгаан хэлээд өнгөрдөг. Тиймээс иргэд онлайн худалдаа хийхдээ бараагаа цаад хүнтэйгээ сайн тохирч, зургийг  нь  тулгаж хараад мөнгөө шилжүүлэх хэрэгтэйг анхааруулж байна. 

-Нууц хаяг нээж хүн до­ром­­жил­дог хүмүүс их бай­на. Түүнийг сүлжээгээр нь хөөж олох боломж байдаг гэ­дэг. Гэсэн ч яг тэр хүн гээд ба­риад авах нь ховор байх шиг?

-Ер нь бол олж илрүүлж байгаа. Жишээлбэл 3G, 4G сүлжээг ихэвчлэн ашиглаж байна. Хүндрэлтэй зүйлүүд  байдаг л даа. Ихэвчлэн бүртгэлгүй, бие  биедээ дамжуулж хэрэглэсэн гар утасны дугаарууд байдаг. Үүнээс болж IP хаягийг олж илрүүлэхэд хүндрэл үүсдэг. Цаг  хугацаа их  шаарддаг. Хүнийг гүтгэн доромжилсон мэдээ мэдээлэл гарлаа гэхэд 200-300 мянган хүн дунджаар үздэг. Эргээд нөгөө этгээдээ 2-3 сарын  дараа олж илрүүлээд залруулга мэдээлэл тавина. Хууль хяналтын хүрээнд хүн гүтгэсэн нь шүүхээр шийдүүлээд  явна. Асуудал нь шийдэгдэхэд  нөгөө мэдээллийг эргээд үздэггүй, онцлох мэдээнд ордоггүй. Тэгэ­хээр иргэд цэвэр нэр хүн­дээрээ хохирч үлдэж бай­гаа биз. Ажиглаад байхад цахим сүл­жээг ашиглаж байгаа  ир­гэд өөрийнхөө хэр хэмжээ, боловс­ролын хүрээнд аливаа мэдээллийг олж авдаг. 

-Хүүхдүүд цахим орчныг ихээр ашиглаж, дэлгэцийн донтолт гэдэг зүйл үүсээд байна. Эцэг, эхчүүд  урьд­чилан сэргийлэхийн тулд юуг анхаарах ёстой вэ? 

-Бага насны болон өсвөр насны хүүхдүүдэд цахим хаяг нээж өгөхгүй байхыг эцэг эхчүү­дэд хэлмээр санагддаг. Нэг талаараа эрүүл мэндэд муу­гаар нөлөөлөх дэлгэцийн дон­толт гэдэг сөрөг зүйлүүд бий болгож байна. Нөгөө талаас хүүхдүүд аюулгүй байдлаа хангаж чаддаггүй. 16 настай охин цахим сүлжээгээр хүнтэй танилцаад, уулзаж хүчиндүүлсэн тохиол­дол цөөнгүй бий. Таны 16 настай охинтой хэдэн ч настай, ямар ч зантай, ямар ч мэдлэг боловсролтой нь мэдэгдэхгүй хүн танилцаад хохирч болох эрслүүд байгаа шүү. Эцэг, эхчүүдийн цахим сүлжээг ашиглаж буй мэдлэг нь хүүхдээсээ илүү гарахгүй  байна шүү дээ. Эцэг эхчүүд  өөрсдөө +18 контент үздэг. Гэтэл  гар  утасны түгжээгээ хүүхдээрээ солиулдаг.  Тэгэхээр мэдээллийг  хүүхэддээ алдаж байна гэсэн үг. Таны утсыг хүүхэд оролдвол таны үзэж байгаа зүйлийг л  үргэлжлүүлэн үзнэ шүү дээ. Мэдээж хохирогч болсны дараа биш,  урьдчилан сэргийлэх нь хамгийн чухал. Эцэг, эхчүүд цахим сүлжээний талаарх боловсролоо дээш­лүү­лэх шаардлагатай байна.