Иргэний цахим үнэмлэхийг шинэчилж, регистрийн дугааргүй болгох талаар олон нийт ярьж буй. Тэгвэл энэ талаар УБЕГ-ын Мэдээллийн технологийн газрын дарга Д.Ган-Эрдэнээс тодрууллаа. 

-Ирэх жил  иргэний цахим үнэмлэхийг шинэ­чилж,  регистрийн дугаар­гүй болгох ту­хай ярих боллоо. Энэ та­лаар дэлгэ­рэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-Улсын бүртгэлийн багц хуулийн шинэчилсэн най­руул­га 2018 оны арваннэгдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн юм. Мөн тавдугаар сарын 23-ны өдөр Засгийн газраас “Нэг иргэн-Нэг бүртгэл” үндэсний хөтөлбөрийг баталсан байдаг. Нийгэмд регистрийн  дугаарыг хүчин­гүй болгоно, иргэний үнэм­лэхийг шинээр олгоно гэх мэт­чилэн гарч буй мэдээллийг ташаа гэдгийг УБЕГ-аас ал­бан ёсоор мэдэгдэж байна. Ир­гэний үнэмлэхний зүүн доод буланд QR кодонд 12 оронтой олон ул­сад зөвшөөрөгдсөн дав­таг­дах­гүй дугаар бий. Энэ дугаарыг ил болгоод, регистрийн дугаар, оршин суугаа хаягийн мэдээллийг чипэнд оруулъя гэж ярьж байна. Ингэс­нээр цахим үнэмлэхний хэрэг­лээг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Энэ хүрээнд Хууль зүй до­тоод хэргийн сайдын 2019 оны гуравдугаар сарын 21-ны өд­рийн тушаалаар Бүртгэлийн ерөн­хий хуулинд байгаа иргэний үнэмлэхний загвар, тодор­хой­лолт болон дүрмийг Зас­гийн газар батална гэсний да­гуу нээлттэй, хааллттай, хяз­гаар­­тай мэдээллүүдийг хуулийн хү­рээнд шийдвэрлэнэ. Ингэхдээ  санал боловсруулах учир ажлын хэ­сэг байгуулагдаад ажиллаж бай­на. Одоогоор ажлын хэсэг судал­­гаа хийж байгаа гэсэн үг.  Тэр­­нээс биш цахим үнэмлэх  со­лих, регистрийн дугаарыг хүчин­­гүй болгох зүйл огт байхгүй.

-Ингэснээр ямар давуу тал бий болох вэ? 

-Улсын бүртгэлийн бай­гууллагын шинэчилсэн хууль, Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн заалтад бүртгэлийн  мэдээллийг нээлттэй, хаалттай, хязгаартай гэж гурав ангилдаг. Нээлттэй мэдээллийг иргэд сайн мэдэх байх. Хаалттай мэдээ­лэлд гурван төрлийн  мэдээ­лэл байдаг нь хурууны хээ, тус­гай зориулалттай холбоотой обьект, гэрчийг  хамгаалахтай хол­боо­той мэдээллүүд багтдаг. Үүнээс бусад нь хязгаартай мэдээ­лэл байдаг. Хязгаартай мэдээ­лэл гэдэг нь, иргэн Доржийн мэдээллийг Дорж өөрөө л хурууны хээгээ дарж, батал­гаа­жуулж байж түүний мэдээ­лэл­тэй танилцах,  ашиглах зөв­шөө­рөл олгоно. Гэхдээ регистрийн дугаар тухайн хүний хаана, хэдэн орд төрсөн  ямар жилтэй, ямар ордных вэ гэд­гийг мэдээлдэг. Тухайлбал, регистрийн дугаарын эхний хоёр үсэг тухайн  хүний аль аймагт төрснийг илэрхийлдэг бол дараагийн зургаан орон нь  төрсөн он сарыг нь илэр­хийл­дэг. Хамгийн сүүлийн хоёр орон нь тухайн хүний хүйсийг илэр­хийлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл сондгой бол эрэгтэй, тэгш байвал эмэгтэй гэсэн үг. Тэгэхээр хуульд заасан  зөвхөн хурууны хээгээр авах ёстой мэдээллийг ил болгоод байгаа. Мөн иргэний оршин суугаа хаягийг олон хүнд ил болгох шаардлагагүй шүү дээ.  УБЕГ-аас жилд хаясан, гээсэн, шинээр авах гэх мэтчилэн 250 мянга ор­чим иргэний үнэмлэхийг ир­гэ­дэд олгодог. Энэ бүх тохиолд­луудаас 110-120 мянга буюу 45-50 хувь нь хаясан гээсэн тохиол­дол байдаг. Гэтэл хаясан үнэм­лэхэнд миний хаалттай байх ёстой бүх мэдээлэл ил бай­гаа биз. Энэ нь иргэний мэдээл­лээ хамгаалах, хяз­гаар­тай байх ёстойг зөрчиж бай­гаа юм.  Өнөөдөр манай улсын нэг иргэн Нийгмийн даат­гал болон ЭМД-ын дэвтэр, Тат­вар төлөгчийн дугаар, жолоо­ны үнэмлэхний дугаар гэх мэт­чилэн ойролцоогоор 17  бүрт­гэлийн дугаартай.  Энэ бүх дугаа­рыг  нэг зүйлээр зангидаж өгнө гэж ойлгох хэрэгтэй. Улсын байгууллагад дугаар нь өөр өөрөөр бичигдэх тохиолдол бай­даг шүү дээ. Энэ нь гадны бүх оронд байдаг туршлага шүү дээ. 

-Иргэний цахим үнэм­лэхийг солихгүй гэхээр бич­вэр өөрчлөгдөнө гэсэн  үг үү?

-Иргэний цахим үнэмлэх дээрх тухайн хүний регистрийн дугаар, гэрийн хаягийг чипэнд оруулна гэсэн үг. Гэхдээ энэ асуудал эцэслэн шийдэгдээгүй байгаа. Үүнийг шийдэхийн тулд улсын бүртгэлийн бай­гуул­лагаас төрийн бүх бай­гуул­лага­тай уулзаж, хувийн хэвш­­лийн­хэн­тэй хамтран то­моо­хон хэлэлцүүлэг зохион бай­­гуу­лах ёстой гэж харж бай­гаа. Ту­хайл­бал, үүрэн телефоны оператороос утасны дугаар ава­хад  таны  регистрийн дугаа­рыг  үндэслэдэг. Тиймээс тэд­гээр байгууллагад чиптэй бол­сон тохиолдолд  ямар хүнд­рэл учи­рах вэ гэдгийг хэлэл­цүүлэх шаард­лага­тай байна. Олон та­лаас нь харж байж шийдвэрээ гар­гах бөгөөд зөвхөн  судал­гаа­ны түвшинд явж байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. 

-Хэзээнээс хэрэгжиж эхлэх вэ? 

-Энэ асуудлыг ёсчлоод, хуу­лийн хүрээнд эрхзүйн түв­шинд хүргэх ёстой газар нь Зас­гийн газар учраас одоогоор мэдээ­лэл байхгүй. Судалгаагаа танил­цуулсаны дараа ямар үр дүн гарахыг ч мэдэхгүй шүү дээ.

-Цахим үнэмлэх гэсэн атлаа заавал нотариатаар батлуул гэ­дэг шаардлага тавьдаг. Цахим үнэмлэхэд тодорхой өөрч­лөлт орсон тохиолдолд заа­вал нотариатаар батлуул гэ­дэг асууд­лыг авч хэлэлцэх боломж­той юу. Иймэрхүү өөрч­лөлтийг хийх хэрэгтэй байх?

-2019 оны нэгдүгээр сарын 16-ны өдөр Засгийн газрын өргөтгөсөн хуралдаанаар Иргэн төвтэй төрийн үйлчилгээний жил болгосон. Энэ хүрээнд тө­рийн байгууллага хурууны хээ­гээр уншдаг учир өөрт байгаа мэдээллийг  нотариатаар бат­луу­­лах шаард­лагагүй гэж заа­сан. Харин хувийн хэвшлийнх­ний журмыг бид  мэдэхгүй шүү дээ. Тухайлбал, банк иргэнд зээл өгөхдөө заавал батлуулж ирэх шаард­ла­га­тай гээд дүрэм, жур­ман­даа заачихсан бол тө­рийн байгууллага дотоод үйл ажиллагаанд нь орол­цох эрх байхгүй. Харин тө­рийн байгууллага  иргэнийг нотариатаар батлуул гэсэн бол ту­хайн иргэн гомдол гаргаж болно. Төрөөс олгосон бичиг барим­тыг дахин нотлуулах шаардлагагүй.